با سپری شدن یک سال و نیم از همه‌گیری کرونا، حالا مشخص شده است کشورهایی که به نظر نمی‌رسید بتوانند در این برهه حساس موفق عمل کنند، خلاف تصور عمومی، موفق بودند و کشورهایی که تصور می‌شد موفق باشند، عملکرد خوب و قابل قبولی نداشتند.

آمریکا، کانادا، بسیاری از کشورهای اروپایی و به‌ ویژه انگلستان که گمان می‌رفت به دلیل داشتن درآمد مالی بالا، تکنولوژی پزشکی پیشرفته، و سیستم بهداشت و درمان عالی در مهار کرونا از دیگران بهتر باشند، نتوانستند موفقیت معناداری در مدیریت بحران کرونا ارائه دهند. در مقایسه، کشورهایی چون نیوزلند، تایوان، سنگال، سنگاپور و ایسلند و حتی تاجیکستان، بسیار موفق در مدیریت کرونا عمل کردند.

آمریکا به‌عنوان پردرآمدترین کشور دنیا و کشوری که حدود ۴۰ درصد پیشرفت و نوآوری علم پزشکی دنیا در آن رخ می‌دهد، در مهار کرونا با مشکل بسیاری مواجه شد.

ولی چرا در یک جغرافیای مشخص و امکانات تقریباً برابر، برخی توانستند بیماری کووید-۱۹ را مهار کنند و برخی موفق نبودند؟

دکتر آرش علایی، مدیر انستیتوی جهانی آموزش و سلامتی در نیویورک آمریکا، می‌گوید: «آنچه معنادار است، پیشبرد سیاست علمی درست و اعتمادسازی میان مردم در میان کشورهای دنیا در کنترل کرونا بود. این سناریو در تاجیکستان و ژاپن، کره جنوبی، سنگاپورو تایوان دیده شد. این کشورها در ابتدای همه گیری با برنامه‌ریزی دقیق و استفاده از منابع مالی و تکنولوژی از ابتدا بسیار موفق عمل کردند.»

آرش علایی به ایندیپندنت فارسی می‌گوید: «درست است که ایران برخلاف سایر کشورها تحریم بود و منابع مالی کافی در اختیار نداشت، ولی کووید-۱۹ تنها بیماری‌ای بود که اصلاً به پول نیاز نداشت. پیش از کشف واکسن کرونا، تنها راهی که پیش روی تمام کشورها بود الزام شهروندان به رعایت فاصله‌گیری اجتماعی، پوشیدن ماسک، شست‌وشوی صحیح دست‌ها، و قرنطینه کامل شهرها بود که نیاز به تکنولوژی و پول هم نداشت. در حالی که نهصد هزار نیروی کار تاجیکستان به دلیل فقر این کشور برای کار و تامین پول باید به کشورهای دیگر می‌رفت و مرزها بسته شد، با رعایت همین قوانین توسط مردم کرونا مهار شد. چون مردم به دولت اعتماد داشتند.»

مدیر انستیتوی جهانی آموزش و سلامتی در نیویورک آمریکا همچنین اضافه کرد: «ما باید کشورها را دسته‌بندی کرده و بعد قیاس کنیم. نمی‌توان سیب را با پرتقال مقایسه کرد، یعنی کشورهای با وسعت و جمعیت زیاد را نمی‌توان با کشورهای دارای وسعت و جمعیت کم مقایسه کرد. کشورهای پردرآمد با جمعیت کم را هم نمی‌توان با کشور کم‌درآمد با جمعیت زیاد مقایسه کرد. در این دسته‌بندی، ایران با کشورهای همسان خود مثل ترکیه، مصر و پاکستان مقایسه می‌شود. ترکیه بهترین نمونه است. چون از لحاظ زیرساخت‌ها و سیستم بهداشتی- درمانی، جمعیت و ساختار جغرافیایی بسیار مشابه ایران، ولی از لحاظ درآمد بالاتر از ایران است. مصر تنها از لحاظ درآمد از ایران پایین‌تر است. ولی در مقایسه ایران از هر دو کشور ضعیف‌تر عمل کرده است.»

نشریه گلوبال سیتیزن در روزهای گذشته با بررسی پنج کشوری که درمواجهه با کرونا واکنش درستی نشان دادند، موفق‌ترین استراتژی‌ها در غلبه بر بیماری همه‌گیرِ ناشی از  ویروس کرونا را بررسی کرده است.

این نشریه نیوزلند را طبق شاخص واکنش جهانی به کرونا، در جایگاه اول قرار می‌دهد. مدیرکل سازمان بهداشت جهانی، نیوزلند را برای مدیریت اثرات ویروس کرونا در این کشور متمایز دانسته است. نیوزلند از دهم سپتامبر سال گذشته تاکنون، فقط هزار و ۴۰۱ مورد بیمار و ۲۲ مورد مرگ گزارش داده است. 

نیوزلند اقدامات پیشگیرانه را سی‌ام ژانویه سال ۲۰۲۰، تنها سه روز پس از اعلام شناسایی ویروس کرونا از سوی سازمان بهداشت جهانی، آغاز کرد.

کشور سنگال نیز با وجود سیستم مراقبت‌های بهداشتی شکننده، به دلیل واکنش همه‌گیر در جایگاه دوم قرار دارد و تاکنون کمتر از ۱۴ هزار مورد بیمار مبتلا به کووید-۱۹ ثبت کرده و تنها ۲۸۴ مورد مرگ ناشی از آن بیماری داشته است.

دکتر عبدولای بوسو، مدیر مرکز عملیات اضطراری سلامت سنگال، گفته است که دولت آن کشور در اواخر ژانویه ۲۰۲۰ و درست زمانی که سازمان بهداشت جهانی، همه‌گیری ویروس کرونا را به عنوان یک فوریت بین‌المللی بهداشت عمومی اعلام کرد، تهیه برنامه‌های اضطراری را در دستور کار خود قرار داد.

سنگال چهارمین کشور آفریقایی بود که در دوم مارس ۲۰۲۰، وجود موارد مثبت کرونا را در آن کشور تأیید کرد، سپس به‌سرعت مقررات منع رفت و‌آمد وضع کرد و همه سفرهای داخلی بین ۱۴ منطقه کشور را محدود کرد تا هرگونه گسترش داخلی ویروس را به تأخیر اندازد.

یو اس‌ای تودی در گزارشی نوشت که سنگال با استفاده از آزمایشگاه‌های سیار توانست ظرفیت آزمایش‌گیری کرونا را افزایش دهد و بسیاری از نتایج را طی ۲۴ ساعت به شهروندان خود ارائه کرد. هتل‌ها نیز در آن کشور به واحدهای قرنطینه تبدیل شدند.

برخلاف بسیاری از کشورهای دیگر اروپایی، ایسلند بدون ایجاد قرنطینه با کرونا مقابله کرد. این کشور دو هزار و ۱۰۷ مبتلا و ۱۰ مورد مرگ ناشی از آن را گزارش کرده است.

اولین مورد کووید-۱۹ در آن کشور، در ۲۸ فوریه پس از بازگشت یک ایسلندی از ایتالیا تأیید شد. با این حال، یک ماه قبل از شناسایی اولین مورد، بیمارستان‌های ایسلند در حال آزمایش افرادی بودند که از خارج از کشور می‌آمدند و هرکسی که به منطقه آلوده به ویروس سفرکرده بود، قرنطینه می‌‌شد.

در تاریخ ۱۲ مارس ۲۰۲۰، نخست‌وزیر دانمارک، قرنطینه عمومی را به‌عنوان اولین کشور اروپایی آغاز کرد. دانمارک پس از تنها یک ماه قرنطینه سراسری، مدارس ابتدایی، رستوران‌ها، مغازه‌ها و سالن‌های ورزشی را بازگشایی کرد. عربستان سعودی نیز توانست با مدیریت بیماری، شمارِ موارد تأیید شده را پایین نگه دارد. این کشور تا امروز ۳۱۵ هزار و ۷۲۲ مورد ابتلا و ۳ هزار و ۸۹۷ مرگ ناشی از آن را گزارش کرده است. دولت عربستان از ۲۸ فوریه ۲۰۲۰ ورود تمامی مسافران کشورهای با آمار بالای کرونا، حتی زائران زیارت مکه، را به آن کشور ممنوع اعلام کرد.

وال‌استریت ژورنال نیز در ماه مارس در گزارشی کشورهای تایوان، لیبریا، نیوزلند، ساموآ، کره جنوبی، فنلاند، و دانمارک را به‌عنوان موفق‌ترین نمونه‌های کنترل و مهار کرونا معرفی کرد.

دکتر آرش علایی در این خصوص می‌گوید: «سه دسته کشور در این شرایط مورد قیاس قرار گرفتند، (از جمله) کشورهایی با درآمد و دسترسی بالا به تکنولوژِی با سیاست‌هایی که متناسب با پاسخگویی نسبت به کنترل کرونا نبوده است و دچار مشکل شده‌اند. نمونه آن آمریکا و یا انگلستان در ابتدای همه‌گیری است. ولی زمانی که این کشورها برنامه‌هاشان را اصلاح کردند، با موفقیتی که در دسترسی به واکسن داشتند، آمار مرگ و میر را کم و حتی در انگلستان به صفر رساندند و گسترش بیماری را تا حدی زیادی کنترل کردند.»

در این میان، برخی از کشورهایی که درآمد و دسترسی کمتر به تکنولوژِی پیشرفته پزشکی داشتند، مانند تاجیسکستان، به گونه دیگری عمل کردند. تاجیسکستان از ابتدای ماه ژانویه تا کنون بیش از سه ماه است که هیچ ابتلای جدیدی نداشته و تنها یک موج کرونا را در بهار سال گذشته از سر گذرانده است. تاجیکستان که از لحاظ منابع مالی و دسترسی به لحاظ تکنولوژِی در دسته‌بندی بانک جهانی جزو کشورهای کم‌درآمد قرار دارد با یک مدیریت موفق از بالا و ایجاد همدلی و باور جامعه به برنامه‌ریزی‌های علمی، در کنترل همه‌گیری موفق شد. 

هند که به لحاظ جمعیت و وسعت باید با کشوری مثل چین مقایسه شود، درگیر بحران انسانی بزرگ با کرونا شد، اما چین از ابتدا مدون و با برنامه‌ریزی و اجرای دقیق قرنطینه، هرچند منشأ بیماری بود، توانست آن را کنترل کند. 

مدیر انستیتوی جهانی آموزش و سلامتی در نیویورک با تأکید بر قیاس منصفانه، می‌گوید: «آنچه در این یک سال و نیم گذشته از کرونا اهمیت پیدا می‌کند، منابع مالی و تکنولوژی نیست، بلکه مدیریت درست و اعتمادسازی بین مردم و سیاستگذاران با نگاه علمی است که رمز موفقیت بوده است. دولت ایران در ایجاد اعتمادسازی ضعیف عمل کرد، از منابع انسانی خود به‌درستی استفاده نکرد، و نگاه علمی هم نداشت.»

در حالی که جهان همچنان در حال مبارزه با بیماری همه‌گیر کووید-۱۹ است، بر اساس ارزیابی اخیر از واکنش دولت‌ها به این بیماری، تعداد کمی از کشورها به‌عنوان پیش‌گامان پاسخ به این بحران و مهار ویروس معرفی شده‌اند.